✶ این مقاله به زبان English هم در دسترس است.
پسر دوم رفسنجانی که اکنون به ده سال حبس محکوم شده است دهه ها بود که نامش با رسوایی‌های مالی گره خورده بود.
اکبر هاشمی رفسنجانی، یکی از بنیان‌گذاران نظام دزدسالار جمهوری اسلامی بود که یکی از قربانیان آن هم شد. او استراتژیستی زیرک بود که می‌توانست در آن واحد هم نقش یک شخصیت مردمی را ایفا کند و هم یک نخبه سالار بی‌رحم باشد. دوران ریاست جمهوری او منجر به شکل‌گیری شبکه‌های قدرت طایفه‌ای و نهادهای فاسدی شد که اقتصاد ایران را فلج کرده‌اند .
نبود دسترسی به اسناد عمومی مربوط به کسب و کارها در دوران هاشمی رفسنجانی ردیابی نقش خانواده‌ی او رادر اقتصاد ایران دشوار می‌کند. البته هاشمی رفسنجانی خاطرات روزانه ی خود را به دقت ثبت می‌کرد. او یکی از معدود مقام‌های جمهوری اسلامی بود که تا زمان مرگ مشکوکش در سال ۱۳۹۵ خاطرات خود را مرتب منتشر می‌کرد.
این خاطرات، به اضافه‌ی مصاحبه‌ها و تحقیقات ما بر روی اسناد عمومی مربوط به کسب و کار در آن دوران، اطلاعات زیادی به خواننده ارائه می‌دهد: اطلاعاتی درباره‌ی رابطه‌ی او با علی خامنه‌ای و دیگر مقامات بالای جمهوری اسلامی، رسوایی‌های خانوادگی، و رویدادهای دورانسازی از تاریخ ایران معاصر که پشت درهای بسته اتفاق افتاد و مردم هرگز از آن مطلع نشدند.
تهران بیرو در اینجا نتیجه‌ی بررسی منافع تجاری خانواده‌ی هاشمی رفسنجانی را ارائه می‌دهد. بخش نخست این مجموعه مقالات به شبکه‌ی محسن هاشمی، پسر ارشد هاشمی رفسنجانی، پرداخت. بخش دوم به بررسی شبکه‌ی جوان‌ترین پسر رفسنجانی، یاسر هاشمی، و همسر او مریم سالاری و روابط خانوادگی‌اش پرداخت. بخش سوم دختران رفسنجانی، فائزه و فاطمه، و خانواده‌ی همسرانشان (برادران لاهوتی) را بررسی می‌کند. در بخش چهارم این مجموعه مقالات ما به دومین پسر هاشمی رفسنجانی، مهدی، می‌پردازیم.
مهدی هاشمی
مهدی ۵۱ ساله دومین فرزند پسر هاشمی رفسنجانی است. او با دخترعموی خود فرشته هاشمی۱ ازدواج کرده و دو پسر به نام‌های فواد و یاسین دارد. فواد در سال ۱۳۹۲ برای تحصیل به انگلستان رفت و مدارک کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه سیتی لندن گرفت. او اخیرا دکترای خود در رشته‌ی مدیریت انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری سیستم‌ها از همان دانشگاه اخذ کرده است. اطلاعات زیادی درباره‌ی یاسین در دسترس نیست.
مهدی مدرک «معادل» کارشناسی ارشد خود را در رشته‌ی مهندسی سیستم‌های انرژی از از دانشگاه صنعتی شریف دریافت کرده است. او این مدرک معادل را از طریق موافقتنامه‌ی همکاری آموزشی بین این دانشگاه و شركت بهينه‌سازی مصرف سوخت کشور۲ به دست آورده است. این بدان معناست که مدیر عامل و نایب رئیس شركت بهينه‌سازی مصرف سوخت، مهدی هاشمی، خود برای خود بورسیه داده است.
او سپس از این مدرک معادل برای گرفتن دکترای منابع انرژی از دانشگاه آزاد استفاده کرد – دانشگاهی که خانواده‌اش با آن منافع تجاری متعددی داشت. او در سال ۱۳۸۹ تحصیل در مقطع دکترا در رشته‌ی خاورشناسی با «گرایش» قانون اساسی ایران را در دانشگاه آکسفورد آغاز کرد. (گفته می‌شود که او مدرک کارشناسی مخابرات دارد.)
مهدی در سال ۱۳۸۴ مدیریت ستاد انتخاباتی پدرش را بر عهده داشت. اما در این انتخابات رفسنجانی موفق نشد برای بار سوم به ریاست جمهوری برسد. یک سال بعد از آن مهدی مدیریت ستاد پدرش در انتخابات مجلس خبرگان را بر عهده گرفت او به این مجلس راه یافت.
در پی اعتراضات پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ رفسنجانی مهدی را به عنوان نماینده‌ی خود در کمیته‌ی صیانت آرا منصوب کرد.
مهدی همچنین ریاست دفتر هیات امنای دانشگاه آزاد را بر عهده داشت. پس از خروج او از کشور در سال ۱۳۸۹ این سمت به برادرش یاسر داده شد.
علاوه بر کار به عنوان نایب رئیس دفتر نشر معارف انقلاب (که به کار نشر آثار هاشمی رفسنجانی و آثار نوشته شده درباره‌ی او اختصاص دارد) مهدی در رده‌های بالای دو شرکت نفت و گاز نیز سمت‌هایی داشته است:
- شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران – از اسفند ماه ۱۳۷۱ تا سال ۱۳۷۷
- شركت بهينه سازی مصرف سوخت ایران — از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۳
رسوایی‌های فراوان مهدی
نام مهدی هاشمی بیش از دو دهه است که با رسوایی گره خورده است. در سال ۲۰۰۳ شرکت نروژی استات اویل به خاطر پرداخت میلیون دلار به عنوان «هزینه‌های مشاوره» از طریق شرکتی واسط برای گرفتن قراردادهای توسعه‌ی سکوهای دریایی در فازهای ۶، ۷، و ۸ پارس جنوبی مورد وارسی قرار گرفت. در جریان این تحقیق مدیران استات اویل در دفاع از خود گفتند که حق مشاوره‌ی پرداخت شده به مهدی هاشمی بر مبنای قراردادی بوده است که به گفته‌ی هاشمی دیگر شرکت‌های نفتی چندملیتی هم مشابه آن را امضا کرده‌اند. این حاکی از آن است که استات اویل در این نوع معاملات با مهدی هاشمی تنها نبوده است.
در سال ۲۰۰۷ مقامات قضایی شهر پاریس تحقیقات درباره‌ی پرداخت مبلغ ۹۵ میلیون فرانک سوئیس (۷۸٫۶ میلیون دلار) به عنوان رشوه را از طرف شرکت نفتی توتال برای یک پروژه‌ی گاز در پارس جنوبی آغاز کردند.
خبرگزاری تسنیم در سال ۱۳۹۴ فایل صوتی مربوط به اعترافات عباس یزدان‌پناه یزدی، از دوستان نزدیک و محارم مهدی هاشمی، را پس از بیست سال منتشر کرد. در این فایل یزدان‌پناه یزدی به تفصیل درباره‌ی جزئیات پروژه‌ها و معاملات مختلف با شرکت‌های بین‌المللی سخن می‌گوید که تنها پس از پرداخت مبلغی به مهدی میسر شده بودند. یزدان‌پناه یزدی در سال ۱۳۷۴ به اتهام جاسوسی بازداشت شد و اعترافات ضبط شده‌ی او به همان زمان باز می گردد. او به هنگام مرخصی از زندان در سال ۱۳۷۴ از کشور خارج شد. به گفته‌ی مشرق‌نیوز، یزدان‌پناه یزدی سپس تابعیت انگلیسی دریافت کرد و به همکاری‌اش با مهدی هاشمی ادامه داد. در سال ۱۳۹۲ یزدان‌پناه یزدی از طریق ارتباط ویدیویی در دادگاه رسیدگی به یک پرونده‌ی شکایت شرکت کرسنت از شرکت ملی نفت ایران (یکی دیگر از معاملاتی که پای مهدی هاشمی در آن در میان بود) شهادت داد. کمی بعد از این شهادت یزدان‌پناه یزدی در دبی ناپدید شد و احتمال می‌رود که مرده باشد. گمانه‌زنی‌های متعددی مبنی بر دست داشتن مهدی هاشمی در ناپدید شدن او وجود دارد و بسیاری از جمله همسر یزدان‌پناه معتقدند حکومت ایران در ناپدید شدن و مرگ شوهرش دست داشته‌است.
در پرونده‌ای دیگر، هوشنگ بوذری تاجر ایرانی‌الاصل و تحصیل‌کرده‌ی در اروپا در سال ۲۰۰۰ از جمهوری اسلامی و مهدی هاشمی برای «آدم‌ربایی، حبس کاذب، ضرب و شتم، شکنجه، و تهدید به مرگ»، شکایت کرد. بوذری در مصاحبه‌ای با اتلانتیک در سال ۲۰۱۲ مدعی شد که مهدی در ازای لغو نکردن قراردادش در پارس جنوبی از او ۵۰ میلیون دلار رشوه خواسته است. پیش از آنکه بوذری بتواند در این باره تصمیمی بگیرد، مهدی به او اطلاع داده که در حال تاسیس شرکتی به نام شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران است که تمام پروژه‌های نفت پارس جنوبی را به عهده خواهد گرفت. اسناد عمومی مربوط به زمان تاسیس این شرکت در دهه‌ی ۱۳۷۰ در دسترس نیست. با این حال رفسنجانی در دیدار خود با مسولان شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی در سال ۱۳۹۴ اذعان داشت که این شرکت با ابتکار مهدی تاسیس شده است. در چند جای خاطرات سال ۱۳۷۵ رفسنجانی هم از مهدی به عنوان مدیر عامل شرکت تاسیسات دریایی یاد شده است.
بوذری برای منصرف کردن هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت، و پسرش مهدی از این تصمیم به تهران سفر کرد اما این سفر او را به زندان اوین فرستاد. به گفته‌ی بوذری بازجویانش از او ۵ میلیون دلار می‌خواهند تا اجازه دهند برود. همسر او سه میلیون دلار از باج را پرداخت و بوذری هم چند ماه بعد با وعده‌ی پرداخت مبلغ باقی مانده‌ی باج آزاد می‌شود. او در سال ۱۹۹۸ با خانواده‌اش به کانادا گریخت و شکایتی علیه ایران در دادگاه عالی قضایی انتاریو به ثبت رساند. این شکایت به دلیل مصونیت دولت‌ها از پیگیری حقوقی در کانادا بی نتیجه ماند و در اول ماه مه ۲۰۰۲ پرونده‌ی آن مختومه اعلام شد.
مهدی در سال ۱۳۹۱ بازداشت شد و در خرداد ۱۳۹۴ به جرم اختلاس، ارتشا، و مسائل امنیتی به ده سال زندان محکوم شد.
عموزاده‌ها و خانواده‌ی همسر مهدی
فرشته همسر مهدی دست‌کم سه برادر به نام‌های علی، ناصر و محمد دارد که به همگی آنها در خاطرات هاشمی رفسنجانی اشاره شده است. محمد پزشک است و در دوران ریاست جمهوری رفسنجانی برای تحصیل به آلمان رفت. او با مریم ظاهری ازدواج کرده که با خانواده فیاض‌بخش خویشاوندی دارد.
ناصر در کار کاشت و صادرات پسته است و با منصوره مهدوی شاهرودی دختر محمدشریف مهدوی شاهرودی ازدواج کرده‌است.
محمد شریف مهدوی شاهرودی از نزدیکان هاشمی رفسنجانی و سفیر سابق ایران در آفریقای جنوبی بود که به گفته‌ی رفسنجانی در ازدواج نلسون ماندلا با گراسا ماچل (بیوه‌ی سامورا ماچل رئیس‌جمهور پیشین موزامبیک) نقش دلال را ایفا کرد.
ناصر هاشمی و خانواده‌ی همسرش صاحب شرکتی به نام چاپ و بسته بندی چاوگستر هستند. حسن هاشمی بهرمانی (احتمالا یکی دیگر از برادران فرشته) پیشتر مدیرعامل آن و حسن معادیخواه رئیس هیئت مدیره آن بود. حسن معادیخواه فرزند عبدالمجید معادیخواه، قاضی شرع دادگاه انقلاب و نماینده‌ی سابق مجلس و از نزدیکان هاشمی رفسنجانی است.
منصوره مهدوی نایب رئیس این شرکت بود و برادرانش علیرضا (بازرس) و مهدی (بازرس علی البدل) هم در این شرکت حضور داشتند. علیرضا مهدوی در سال ۱۳۹۶ مشاور فرهنگی استاندار تهران شد و پیش از آن هم مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل استانداری تهران بوده است.
مهدی مهدوی به شرکت‌های متعددی از شرکت‌های بازیافت و شرکت‌هایی که برای سازمان‌های دولتی
کتابخانه‌ها و مراکز داده ایجاد می‌کنند گرفته تا شرکت‌های واردات و صادرات مرتبط است.
برادران مهدوی هر دو در موسسه‌ی ره جویان راه امام هادی سمت دارند. این موسسه به مصطفی میرلوحی، یکی از بستگان علی خامنه‌ای، مرتبط است.
از دیگر افراد جالب توجه مرتبط با این شرکت می‌توان به علیرضا موسوی بجنوردی (از بستگان خانواده‌ی خمینی)۳ اشاره کرد. علیرضا و اعضای خانواده‌اش مالک شرکت توتون طلایی پارس و همچنین شرکت‌های نفتی نظیر پرسیس سان (سوآپ نفت خام، گاز طبیعی و فرآورده‌های نفتی و گاز و پتروشیمی، واردات و صادرات، سرمایه گذاری در شرکت‌های داخلی و خارجی، ساخت و تجهیز سکوهای نفتی و پیمانکاری ساختمان) و شرکت تازه تاسیس پترو استیل آسیا هستند که در کار واردات «تجهیزات و ماشین آلات فولادی و صنعت نفت و گاز و پتروشیمی، کنسانتره سنگ آهن، گندله سنگ آهن، آهن اسفنجی، شمش و سایر مقاطع فولادی» است.
از دیگر دارایی‌های این خانواده می‌توان به شرکت حقوقی پرسیس داد (نیک روز داد سابق)، موسسه هنری و فرهنگی معارف رایزن (نشر و تدوین کتاب، هنرهای تجسمی و گرافیک، طراحی بانک‌های اطلاعاتی،طراحی صحنه، نورپردازی، صدابرداری، چهره آرایی، طراحی لباس و همچنین خدمات رسانی به خبرنگاران و روزنامه نگاران) و یک بنیاد قرآن اشاره کرد.
- او دختر قاسم هاشمی بهرمانی، برادر بزرگ اکبر هاشمی رفسنجانی است که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ درگذشت.
- این شرکت زیرمجموعه‌ی شرکت ملی نفت ایران است.
- حسن خمینی همسر فاطمه موسوی بجنوردی است که نام ندا را برای خود برگزیده است.