✶ این مقاله به زبان English هم در دسترس است.
رفسنجانی سیستم فاسدی برپا کرد تا نورچشمی‌هایی چون خانواده‌ی خودش از آن بهره‌مند شوند
اکبر هاشمی رفسنجانی، یکی از بنیان‌گذاران نظام دزدسالار جمهوری اسلامی بود که یکی از قربانیان آن هم شد. او استراتژیستی زیرک بود که می‌توانست در آن واحد هم نقش یک شخصیت مردمی را ایفا کند و هم یک نخبه سالار بی‌رحم باشد. دوران ریاست جمهوری او منجر به شکل‌گیری شبکه‌های قدرت طایفه‌ای و نهادهای فاسدی شد که اقتصاد ایران را فلج کرده‌اند .
نبود دسترسی به اسناد عمومی مربوط به کسب و کارها در دوران هاشمی رفسنجانی ردیابی نقش خانواده‌ی او را در اقتصاد ایران دشوار می‌کند. البته هاشمی رفسنجانی خاطرات روزانه ی خود را به دقت ثبت می‌کرد. او یکی از معدود مقام‌های جمهوری اسلامی بود که تا زمان مرگ مشکوکش در سال ۱۳۹۵ خاطرات خود را مرتب منتشر می‌کرد.
این خاطرات، به اضافه‌ی مصاحبه‌ها و تحقیقات ما بر روی اسناد عمومی مربوط به کسب و کار در آن دوران، اطلاعات زیادی به خواننده ارائه می‌دهد: اطلاعاتی درباره‌ی رابطه‌ی او با علی خامنه‌ای و دیگر مقامات بالای جمهوری اسلامی، رسوایی‌های خانوادگی، و رویدادهای دورانسازی از تاریخ ایران معاصر که پشت درهای بسته اتفاق افتاد و مردم هرگز از آن مطلع نشدند.
خاطرات رفسنجانی تصویرگر مردی است که هرگز بدون همراهی چند تن یا همگی اعضای خانواده‌اش به سفر رسمی خارجی نمی رفت. او بدون هیچ خجالتی اعضای خانواده‌ی خود را به مقام‌های مختلف قدرت منصوب می‌کرد، به آن‌ها کمک می‌کرد تا مشاغلی سطح بالا برای خود دست و پا کنند و آن‌ها را برای ادامه‌ی تحصیل به خارج می‌فرستاد. او از اموال عمومی به هر که می خواست بذل و بخشش می‌کرد: از مسئولان رژیم و اعضای خانواده‌ی خودش گرفته تا خانواده‌ی تروریست‌های شناخته شده‌ای چون انیس نقاش، تروریست لبنانی، که در نخستین ترور نافرجام شاپور بختیار هم دست داشت. خاطرات رفسنجانی همچنین چهره‌ی مردی را ترسیم می‌کند که به جای استفاده از دستگاه دیپلماسی کشور فرزندانش را مامور مذاکره با کشورهای خارجی می‌کرد.
تهران بیرو در اینجا نتیجه بررسی منافع تجاری خانواده هاشمی رفسنجانی ارائه می‌دهد. بخش اول این مجموعه مقالات به شبکه‌ی محسن هاشمی، پسر ارشد هاشمی رفسنجانی، می‌پردازد که پست‌های مهمی در شهرداری تهران، شرکت‌های حمل و نقل و مجمع تشخیص مصلحت نظام بر عهده داشته است.
نمای کلی: فرزندان هاشمی رفسنجانی
حاصل ازدواج اکبر هاشمی رفسنجانی با عفت مرعشی پنج فرزند به نام‌های فاطمه (۶۰ ساله)، محسن (۵۹ ساله)، فائزه (۵۸ ساله)، مهدی (۵۱ ساله)، و یاسر (۵۰ ساله) است.
پنج فرزند هاشمی رفسنجانی در دفتر نشر معارف انقلاب که به کار نشر آثار هاشمی رفسنجانی و آثار نوشته شده درباره‌ی او اختصاص دارد فعالیت می‌کنند.
- محسن هاشمی در فاصله سال‌های ۱۳۸۳—۱۳۹۲ به عنوان مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره
- مهدی هاشمی بین سال‌های ۱۳۸۳—۱۳۹۲ به عنوان نایب رئیس
- یاسر هاشمی بین سال‌های ۱۳۸۳—۱۳۹۲ به عنوان عضو هیئت مدیره و نایب رئیس
- فاطمه هاشمی بین سال‌های ۱۳۸۳—۱۳۹۲ به عنوان عضو هیئت مدیره
- فائزه هاشمی بین سال‌های ۱۳۸۹—۱۳۹۲ به عنوان عضو هیئت مدیره
- عماد هاشمی (فرزند محسن هاشمی) مدیرعامل در سال ۱۳۹۲
اطلاعات هیئت مدیره‌ی دفتر نشر معارف انقلاب از سال ۱۳۹۲ تاکنون به روز رسانی نشده است.
محسن هاشمی
پسر ارشد هاشمی رفسنجانی، محسن، با اعظم هاشم‌پور۱ ازدواج کرده است وسه پسر به نام‌های عماد، احسان، و علیرضا دارد. عماد با زهرا سید روحانی۲، نتیجه‌ی روح الله خمینی، ازدواج کرده است.
محسن دارای مدرک مهندسی مکانیک از دانشگاه پلی تکنیک مونترال کانادا است. او در مصاحبه‌ای مربوط به مهر ماه سال ۱۳۹۰ با خبرآنلاین انجام داد گفت که به مدت حداقل چهار سال در پروژه‌ی موشکی سپاه پاسداران دست داشته است.
محسن در سن ۲۸ سالگی رئیس دفتر بازرسی ویژه‌ی رییس‌جمهور یعنی پدرش شد و به مدت ۸ سال این سمت را بر عهده داشت. هنگامی که پدرش رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام شد، محسن هم رئیس دفتر او شد. او همچنین به مدت چهار سال معاون عمرانی دانشگاه آزاد بود تا اینکه در سال ۱۳۹۶ در انتخابات دوره پنجم شورای شهر تهران پیروز شد و به ریاست این شورا رسید. محسن هاشمی رئیس شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی است. این حزب توسط اعضای سابق کابینه و دوستان اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۷۴ تاسیس شد.
محسن هاشمی تاکنون در هیئت مدیره‌ی شرکت‌های متعددی حضور داشته است از جمله :
۱. بنیاد فرهنگی رفاه (مرتبط با محسن رفیقدوست) به عنوان عضو هیئت مدیره از سال ۱۳۸۵.
۲. راه آهن شهری تهران و حومه (مترو) در سمت‌های مدیرعامل، رئیس هیئت مدیره، و نایب رئیس به مدت یک دهه (۱۳۸۲—۱۳۹۲). در سال ۱۳۹۲ حبیب‌الله بوربور جایگزین او شد.
۳. توسعه مجتمع‌های ایستگاهی مترو تهران به عنوان عضو هیئت مدیره
۴. انجمن مهندسی حمل و نقل ریلی ایران به عنوان رئیس هیئت مدیره
۵. بهره برداری راه آهن شهری تهران و حومه . محسن تا سال ۱۳۹۲ رئیس هیئت مدیره یا نایب رئیس این شرکت بود. دیگر افرادی که در کنار محسن هاشمی در هیئت مدیره این شرکت حضور داشتند عبارت‌اند از:
- هابیل درویشی (رئیس هیئت مدیره) که مدیرعامل شرکت مترو هم بود. او پس از آن مدیرعامل گروه اقتصادی مفید (ستاد اجرایی) و سپس مدیر عامل بنیاد تعاون ناجا شد.
- جعفر ربیعی (عضو هیئت مدیره) به شرکت‌هایی چون رسانه مهر وطن (بنیاد تعاون سپاه)، اعتباری کوثر مرکزی (بنیاد تعاون بسیج) شرکت مدیریت و بهره‌برداری عظام (گروه عظام، عباس ایروانی۳)، و توسعه نفت و گاز پارسیان (نیروهای مسلح- سرمایه‌گذاری غدیر) مرتبط است.
ربیعی مدیر عامل شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس (PGPIC) است که توسط وزارت خزانه داری آمریکا تحریم شده است. او پیشتر معاون طرح و برنامه‌ی کارخانجات سازمان صنایع دفاع (نیروهای مسلح) بوده و مدتی هم در مجمع تشخیص مصلحت نظام مسئولیت داشته است. شایعاتی مبنی بر اینکه او یکی از گزینه‌های ابراهیم رئیسی برای تصدی وزارت نفت است مطرح شده بود.
محمد احمدی بافنده (عضو هیئت مدیره) دانش‌آموخته‌ی دانشگاه امام حسین، دانشگاه افسری وابسته به سپاه پاسداران، است. بافنده به شرکت‌های تابعه‌ی بنیادهای مختلف نظیر سرمایه‌گذاری کشاورزی کوثر و شیمی دارو کوثر (بنیاد شهید)، مهندسین مشاوره توسعه راه آهن ایران مترا (بنیاد تعاون سپاه) و ایران مارین سرویسز (سرمایه گذاری غدیر) مرتبط است. بافنده شهردار سابق قم و منطقه۱ تهران است.
- علی محمد قلی‌ها (مدیرعامل، عضو هیئت مدیره) داماد برادر منصور ارضی مداح است. ارضی از مداحان نزدیک به بیت رهبری است که در تربیت مداحان مشهور جمهوری اسلامی از جمله محمود کریمی نقش داشته است. محمود کریمی در پی تیراندازی در یکی از اتوبان‌های تهران در سال ۱۳۹۲خبرساز شد. قلی‌ها پیشتر در هيئت مديره شرکت‌های تابعه‌ی سايپا پست‌هایی داشته است. خودروسازی سایپا با بنیاد تعاون سپاه مرتبط است. او همچنین به رئیس کنونی مجلس ایران، محمدباقر قالیباف، نزدیک است. برخی گزارش‌ها حاکی از آن بود که قرار است قالیباف قلی‌ها را به جای حمید اصلانی ۴ معاون اجرایی مجلس کند. اما به دلیل عزل ونصب‌های پنهانی قالیباف، مشخص نیست که قلی‌ها سرانجام به این مقام منصوب شده است یا نه. البته قالیباف قلی‌ها را به عنوان رئیس ستاد برگزاری مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی منصوب کرد.
- سید جعفر تشکری هاشمی (رئیس/ عضو هیئت مدیره) یکی از اعضای شبکه قالیباف است.
۶. شرکت توسعه گردشگری تمدن آزاد پارس
محسن رئیس هیئت موسس و نماینده‌ی شرکت توسعه آزاد پاسارگاد در هیئت مدیره آن بوده است. هر دوی این شرکت‌ها تابعه‌ی دانشگاه آزاد هستند.
اساسنامه‌ی شرکت توسعه آزاد پاسارگاد آن را یک «شرکت سرمایه گذاری» توصیف می کند که در کار «بهره برداری از کارخانه جات تولیدی در کلیه زمینه صنعت کشور»، «خرید و فروش کلیه محصولات مجاز مورد نیاز کشور و بسته بندی و پخش کالاهای مجاز بازرگانی»، « سرمایه گذاری در کلیه شرکت‌های داخلی و خارجی» و «مدیریت و طراحی، نظارت و اجرای پروژه های ساختمانی، نقشه برداری، راهسازی و سدسازی» است.
تمدن آزاد پارس که در تاریخ ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۵ تاسیس شد، در زمینه‌ی «سرمایه گذاری، اجرا و بهره برداری از طرح‌ها، پروژه ها و مجتمع گردشگری و تفریحی اقامتی و سایر فعالیت‌ها و خدمات مرتبط با گردشگری»، «انجام فعالیت‌های جذب سرمایه و مشارکت با اشخاص حقیقی و حقوقی داخلی و خارجی در حوزه گردشگری…. شامل هتل‌ها و مراکز اقامتی، مجتمع‌های رفاهی، سیاحتی، تفریحی، ورزشی، فرهنگی، تاریخی، آموزشی، تجاری و بازرگانی»، «ایجاد تورگردانی جهت گردشگران داخلی و خارجی از طریق هوایی و زمینی و دریایی» و «مشارکت در واحدهای تولیدی و اقتصادی و سرمایه گذاری در کلیه شرکت‌های داخلی و خارجی» فعالیت دارد.
سایر اعضای هیئت مدیره‌ی تمدن آزاد پارس عبارت‌اند از:
- محمد مصطفی دعاگوئی (نایب رئیس) به مجموعه‌ی فرهنگی ورزشی سایپا مرتبط است و پیوندهایی با اعضای شبکه‌ی قالیباف دارد. دعاگوئی همچنین در هیئت مدیره‌ی شرکت‌های تابعه‌ی بانک‌های مختلفی مانند لیزینگ ملت (بانک ملت)، راهبران هدف آرمان (بانک توسعه صادرات)، و لیزینگ دی (بانک دی – بنیاد شهید) نیز حضور داشته و دارد.
- فربد کمائی (عضو هیئت مدیره) نیز در هیئت مدیره‌ی توسعه آزاد پاسارگاد به عنوان نماینده‌ی خبرگزاری آنا (متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی) حضور دارد. کمائی همچنین رئیس هیئت مدیره یک شرکت حمل و نقل به نام افق کالای اعتماد شهرکرد است که از شرکت‌های تابعه‌ی بنیاد مسکن است. بنیاد مسکن یکی از بنیادهای تحت نظارت علی خامنه‌ای است.
- کریم اقبال بهبهانی (بازرس علی البدل) در بیش از ۱۲۵ شرکت از جمله صنایع، پتروشیمی، خدمات دریایی و کشاورزی بازرس هیئت مدیره بوده است.
از سه پسر محسن هاشمی، علیرضا هاشمی بهرمانی حداقل از سال ۲۰۱۵ در سوئیس به سر می‌برد و به نوشته‌ی وبگاه دانشگاه ژنو اکنون در حال انجام تحقیقات پایان‌نامه‌ی خود در این دانشگاه است. علیرضا و پدرش دو شرکت ثبت شده در فرانسه دارند: Rubis D’Evian (املاک و مستغلات) و RUBIS DE MAXILLY (ساخت و ساز و املاک). علیرضا و عمویش یاسر هاشمی در سال ۲۰۱۷ شرکت دیگری را در فرانسه با نام SCCV RUBIS تاسیس کرده‌اند.
علیرضا در سال ۱۳۸۶ رئیس هیئت مدیره‌ی شرکتی به نام آروین سازان سدید بود که موضوع فعالیت آن پیمانکاری ساختمانی شامل پل‌سازی، سدسازی، تونل، آسفالت‌کاری، مرمت و بازسازی بنا، فضای سبز، فعالیت‌های تاسیساتی پایپینگ (اعم از آب و فاضلاب گاز) و خرید و فروش و واردات و صادرات کلیه کالاهای مجاز بازرگانی است. دیگر اعضای هیئت مدیره‌ی این شرکت از خانواده‌ی جنتیان هستند که مالک شرکت بین‌الملل عمران سریر است.
پدر این خانواده، محمود جنتیان، معاون سابق سازمان انرژی اتمی ایران بود. او در سال ۱۳۸۷ در فهرست تحریم‌های اتحادیه‌ی اروپا قرار گرفت اما در سال ۱۳۹۴ نام او از این فهرست حذف شد. گفته می‌شود جنتیان بر روند ساخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر نظارت داشته‌است.
پسر بزرگ محسن، عماد، مدیر عامل دفتر نشر معارف انقلاب است ( بالا را ببینید) و به تازگی عضو هیئت مدیره‌ی ابنیه گستر کارآفرین، از شرکت‌های تابعه بانک کارآفرین شده است. ستاد اجرایی فرمان امام سهامدار اصلی بانک کارآفرین است.
ابنیه گستر کارآفرین یک شرکت سرمایه گذاری است که بنا بر اساسنامه‌اش در کار «انجام کلیه معاملات مجاز بازرگانی پیمانکاری انواع ساختمان‌ها و شهرک‌های صنعتی تجاری اداری مسکونی در داخل و خارج از کشور» و همچنین « تهیه لوازم و مصالح ساختمانی مورد نیاز وارد نمودن هر نوع کالای مورد نیاز شرکت از خارج کشور» است.
کوچکترین پسر محسن، احسان، ۲۴ ساله است و به نظر نمی‌رسد هیچ فعالیت اقتصادی داشته باشد.
- مادر اعظم مهین سالاری است که دختر عذرا مرعشی – خواهر عفت مرعشی (همسر هاشمی رفسنجانی) – و پدرش علی هاشم پور است.
- زهرا دختر نفیسه اشراقی و کاظم سید روحانی است. او همچنین نوه‌ی سید محمد صادق روحانی، از مراجع تقلید است که دفترش بیانیه‌ای درباره‌ی قانونی نبودن ازدواج نوه‌اش با نوه هاشمی منتشر کرد. طبق اسناد ساواک کاظم سید روحانی یکی از فارغ التحصیلان دانشگاه‌های آمریکا است.
- عباس ایروانی تاجری است که در سال ۱۳۹۸ به جرم پرداخت رشوه، فساد مالی و قاچاق ۷۶۴ میلیون دلار کالا محاکمه شد. ایروانی در دادگاه مدعی شد که سازمان اطلاعات سپاه بارها او را تهدید کرده و خواسته است تا اموال او را به نفع جمهوری اسلامی مصادره کند و گفت که برای دور زدن تحریم‌ها چه رشادت‌ها که نکرده است. ایروانی در ابتدا به افساد فی الارض متهم شده بود که مجازات آن اعدام است. البته به به گزارش خبرگزاری مهر در جریان دادگاه اتهام او به «اخلال عمده در نظام اقتصادی کشور با توسل به قاچاق سازمان‌یافته و حرفه‌ای قطعات خودرو به صورت عمده و کلان» تغییر یافت. با وجود پایان دادرسی هنوز حکم ایروانی اعلام نشده است.
- گفته می‌شود که قرار است اصلانی که با مولی الموحدین / هواپیمایی ماهان مرتبط است به ریاست حراست مجلس منصوب شود.