✶ این مقاله به زبان English هم در دسترس است.
کوچکترین پسر هاشمی رفسنجانی و همسرش مریم سالاری در قلب یک شبکه‌ی تجاری گسترده قرار دارند
اکبر هاشمی رفسنجانی، یکی از بنیانگذاران نظام دزدسالار جمهوری اسلامی بود که یکی از قربانیان آن هم شد. او استراتژیستی زیرک بود که می‌توانست در آن واحد هم نقش یک شخصیت مردمی را ایفا کند و هم یک نخبه سالار بی‌رحم باشد. دوران ریاست جمهوری او منجر به شکل‌گیری شبکه‌های قدرت طایفه‌ای و نهادهای فاسدی شد که اقتصاد ایران را فلج کرده‌اند .
نبود دسترسی به اسناد عمومی مربوط به کسب و کارها در دوران هاشمی رفسنجانی ردیابی نقش خانواده‌ی او را در اقتصاد ایران دشوار می‌کند. البته هاشمی رفسنجانی خاطرات روزانه ی خود را به دقت ثبت می‌کرد. او یکی از معدود مقام‌های جمهوری اسلامی بود که تا زمان مرگ مشکوکش در سال ۱۳۹۵ خاطرات خود را مرتب منتشر می‌کرد.
این خاطرات، به اضافه‌ی مصاحبه‌ها و تحقیقات ما بر روی اسناد عمومی مربوط به کسب و کار در آن دوران، اطلاعات زیادی به خواننده ارائه می‌دهد: اطلاعاتی درباره‌ی رابطه‌ی او با علی خامنه‌ای و دیگر مقامات بالای جمهوری اسلامی، رسوایی‌های خانوادگی، و رویدادهای دورانسازی از تاریخ ایران معاصر که پشت درهای بسته اتفاق افتاد و مردم هرگز از آن مطلع نشدند.
تهران بیرو در اینجا نتیجه بررسی منافع تجاری خانواده‌ی هاشمی رفسنجانی را ارائه می‌دهد. بخش نخست این مجموعه مقالات به شبکه‌ی محسن هاشمی، پسر ارشد هاشمی رفسنجانی، پرداخت. در بخش دوم به بررسی شبکه‌ی یاسر هاشمی و همسر او مریم سالاری و روابط خانوادگی شان می‌پردازیم.
یاسر هاشمی
کوچکترین پسر رفسنجانی، یاسر هاشمی بهرمانی، ۵۰ ساله، با مریم سالاری ازدواج کرده است۱ . آنها یک دختر به نام لیلی دارند که با محمدمهدی صانعی طاهری ازدواج کرده است.
یاسر رییس دفتر پدرش در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام بود.
پس از مرگ هاشمی رفسنجانی، دفتر یاسر در مجمع تشخیص مصلحت نظام پلمب شد و او از مجمع تشخیص کنار گذاشته شد. گفته می‌شود یاسر رییس دفتر هیئت امنای دانشگاه آزاد هم بوده است. به اذعان نسخه‌ی بایگانی شده‌ی وبگاه هاشمی رفسنجانی یاسر زمانی در کار واردات پنیر بوده است.
مجله‌ی فوربز در سال ۲۰۰۳ مقاله‌ای منتشر کرد که در آن مدعی شد «یاسر صاحب یک مزرعه‌ی اسبدوانی ۳۰ هکتاری در محله‌ی بسیار شیک لواسان در شمال تهران است که در آن هر هکتار زمین به قیمت بیش از ۴ میلیون دلار معامله می‌شود. ياسر پولش را از کجا آورده؟ او یک تاجر است که مدرک تحصیل خود را از بلژیک دریافت کرده است و یک شرکت بزرگ صادرات و واردات دارد که در کار غذای کودک، آب معدنی و ماشین آلات صنعتی است.»
منافع تجاری داخلی یاسر عبارتند از:
۱. موسسه‌ی خیریه رها مهر وطن
رها مهر وطن که در شهریور ۱۳۹۸ تاسیس شد، خود را یک موسسه‌ی «غیرسیاسی، غیر انتفاعی و غیردولتی» توصیف می‌کند که در زمینه‌ی «بهداشت و سلامت» فعالیت خواهد کرد. هیئت مدیره این شرکت عبارت است از:
- یاسر هاشمی — مدیر عامل و رئیس هیئت مدیره
- مریم سالاری (همسر) — نایب رئیس
- لیلی هاشمی (دختر) — عضو هیئت مدیره
- محمود سالاری (پدر زن) — عضو علی البدل هیئت مدیره ( اطلاعات بیشتر در پایین)
- مسعود خلیلی — عضو هیئت مدیره
خلیلی یکی از بنیانگذاران شرکت صنعت اسبدوانی ایرانیان و نماینده منافع فدراسیون سوارکاری در هیئت مدیره‌ی آن بود (مرتبط با موسسه‌ی پرورش اسب یاسر که در مقاله‌ی فوربز در بالا ذکر شد).
- محمود یزدی — خزانه دار، عضو هیئت مدیره
یزدی از شرکای تجاری قدیمی یاسر و همسرش مریم سالاری است و در هیئت مدیره‌ی شرکتهای مختلف این دو حضور دارد.
- داود سلیمانی — بازرس
سلیمانی به سایر کسب و کارهای مرتبط با خانواده یاسر هاشمی مرتبط است (پایین را ببینید). او همچنین مدیر عامل خدمات زیارتی صالح شجره تنعیم است که کاروان‌های حج را اداره می‌کند.
- ثریا مرعشی (یکی از خویشاوندان) — بازرس علی البدل
۲. صنعتی تولیدی مرتب
یاسر هاشمی در سال ۱۳۸۳ نایب رئیس هیئت مدیره و نماینده‌ی موسسه‌ی مرکزی احرار در شرکت صنعتی تولیدی مرتب بود.
صنعتی تولیدی مرتب که در ۱۵ مهر ۱۳۳۶ تاسیس شد، نمایندگی فروش اتومبیل‌های شرکت روور در ایران بود و بعدها اقدام به راه‌اندازی خط مونتاژ و تولید لندرور کرد. در پی انقلاب ۱۳۵۷ این شرکت توسط شورای انقلاب ملی اعلام شد. تقریبا ۶۲ درصد از سهام این شرکت متعلق به موسسه‌ی مرکزی احرار است، که در تاریخ ۴ بهمن ۱۳۷۲ با هدف حمایت مادی و معنوی آزادگان (که سهامداران این موسسه هم هستند) تاسیس شد. جمعی از فرماندهان و اعضا سپاه پاسداران جزو مدیران این موسسه هستند. موسسه‌ی احرار علاوه بر صنعتی تولیدی مرتب مالک شرکتها و املاک متعددی در سراسر کشور است.
در ۸ آذر ۱۳۹۳، پس از برگزاری مجمع عمومی موسسه‌ی احرار گروهی از سهامداران آن برای شرح مشکلات خود به رسانه‌ها روی آوردند. به گفته‌ی این معترضان این موسسه بدون هیچ نظارتی از سوی بنیاد شهید و امور ایثارگران و مدیریت می‌شود و آنها نه تنها نتوانسته‌اند به حقوق خود از شرکتها و اموال این موسسه دست پیدا کنند بلکه حتی از روند فعالیت شرکتهای آن که هر کدام سرمایه‌های چند هزار میلیاردی دارند بی اطلاع هستند. در ۲۴ بهمن ۱۳۹۳ سهامداران احرار سرانجام به سازمان بازرسی کل کشور شکایت کردند. تاکنون هیچ گزارشی درباره‌ی سرانجام رسیدگی به این شکایت منتشر نشده است.
۳. هواپیمایی تهران ( هواپیمایی صافات سابق)
این هواپیمایی از شرکتهای تابعه‌ی موسسه‌ی احرار است. هواپیمایی صافات که هم در زمینه‌ی پرواز مسافربری و باروری ابرها فعالیت داشت در سال ۱۳۹۲ پروانه بهره‌برداری حمل و نقل مسافر و بار خود را از دست داد. نام این شرکت در فروردین ۱۳۹۷ به هواپیمایی تهران تغییر یافت.
یاسر در سال ۱۳۸۵ رئیس هیئت مدیره‌ی هواپیمایی صفات بود.
منافع تجاری بین المللی یاسر
اسناد عمومی نشان می‌دهد که یاسر شرکت SCCV Rubis را در سال ۲۰۱۷ تاسیس کرده است.
در این اسناد مریم سالاری (همسر)، دخترشان لیلی و برادرزاده او علیرضا همگی به عنوان شریک نام برده شده‌اند. بر طبق این اسناد فرد دیگری به نام علی بهمن‌پور هم به این شرکت مرتبط است.
منافع تجاری مریم سالاری
مریم سالاری علاوه بر عضویت در هیئت مدیره‌ی خیریه‌ی رها مهر وطن ( بالا را ببینید) به چندین شرکت مسافرتی و تجاری مرتبط است:
۱. پرواز شرق پاسارگاد
این شرکت در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۳۸۹ تاسیس شد و موضوع فعالیت آن «امور پیمانکاری از قبیل ساختمان و تاسیسات برقی جدول‌کشی زهکشی کانال‌کشی و انجام خدمات نظافتی شرکتها و موسسات و ساختمانهای مسکونی انجام امور طبخ و توزیع غذا صادرات و واردات کلیه کالاهای مجاز بازرگانی» است.
البته به گفته‌ی وبگاه پرواز شرق پاسارگاد این شرکت «بیش از یک دهه سابقه موفق در صنعت هوائی و گردشگری به عنوان نماینده انحصاری چند شرکت هواپیمایی بین المللی، در زمینه های بازاریابی، فروش، آژانس مسافرتی و ارائه کامل خدمات فرودگاهی » دارد. این تغییر موضوع فعالیت در اساسنامه‌ی شرکت منعکس نشده است.
مریم سالاری رئیس کنونی هیئت مدیره‌ی این شرکت است که سابقه‌ی مدیرعاملی آن را هم دارد. برادران او رضا و محمد سالاری هر یک در برهه‌ای از زمان نایب رئیس هیئت مدیره آن بوده‌اند.
سایر اعضای کنونی و پیشین هیئت مدیره‌ی پرواز شرق پاسارگاد عبارتند از:
- محمود یزدی — نایب رئیس کنونی
یزدی خزانه دار خیریه‌ی رها مهر وطن و نایب رئیس شرکتی به نام پرنده سفید کهکشان است که در زمینه‌ی « اخذ روادیدها تنظیم و انجام مسافرتهای گروهی داخلی و خارجی» و «فروش بلیط مسافرت ذخیره مکان و هرگونه اقدام دیگر مربوط بر ترابری مسافر بطور مستقیم و غیر مستقیم» فعالیت می‌کند.
- آبتین یزدی — مدیر عامل کنونی
او عضو هیئت مدیره‌ی پرنده سفید کهکشان (بالا را ببینید) و نایب رئیس شرکت خدمات مسافرت هوائی کهکشان راه پرواز است.
- ناصر خدرنژاد — عضو کنونی هیئت مدیره٬ مدیرعامل پیشین
خدرنژاد به شرکتهای مختلف متعلق به گروه صنعتی مینو مانند قاسم ایران و صادراتی پرسوئیس
مرتبط است. گروه صنعتی مینو خود متعلق به شرکت اقتصادی و خودکفایی آزادگان بوده که هلدینگی مشابه موسسه‌ی مرکزی احرار ( بالا را ببینید) است. خدرنژاد هم در هیئت مدیره چندین شرکت خدمات مسافرتی ویژه‌ی سفرهای زیارتی حضوردارد.
- سعید اوحدی — عضو سابق هیئت مدیره
اوحدی در سال ۱۳۸۳ رئیس هیئت مدیره‌ی صنعتی تولیدی مرتب ( بالا را ببینید) و به همراه یاسر هاشمی از جمله مدیران این شرکت بود . اوحدی حداقل یک دهه است که از مدیران شرکتهای تابعه اقتصادی و خودکفایی آزادگان وموسسه‌ی مرکزی احرار بوده است.
۲.ایرسا ویژن پارسیان
این شرکت در ۲۳ تیرماه ۱۳۹۲ با هدف «انجام کلیه فعالیتهای بازرگانی در زمینه تهیه و تولید و توزیع و خرید و فروش و صادرات و واردات و خدمات پس از فروش»، «ترخیص کالا از گمرکات داخلی»، «مدیریت پروژه»، «اخذ وام و تسهیلات به صورت ارزی و ریالی از بانکها و موسسات مالی و اعتباری» و «هر قسم عملیات کمیسیون و حق العمل کاری » تاسیس شد. در فروردین ۱۳۹۵ موضوع فعالیت شرکت به «خدمات نظافتی» تغییر یافت. ایرسا ویژن پارسیان در آبان ۱۳۹۶ منحل شد.
مریم سالاری از موسسان و نایب رئیس هیئت مدیره‌ی آن بود.
دیگر مدیران این شرکت عبارت بودند از:
- داود سلیمانی — مدیر عامل
سلیمانی در هیئت مدیره‌ی خیریه‌ی رها مهر وطن بازرس اصلی بود. سلیمانی به چندین شرکت خدمات مسافرتی فعال در زمینه‌ی سفرهای زیارتی و گردشگری مذهبی مرتبط است.
حامد هاشمی (از بستگان) — رئیس هیئت مدیره
او در هیئت مدیره‌ی حداقل یک شرکت دیگر حضور دارد که به شبکه‌ی یاسر هاشمی و مریم سالاری متصل است (پایین را ببینید). حامد هاشمی و سیما فرشچی (که او هم عضو هیئت مدیره بود) یک شرکت صادرات و واردات در جزیره قشم به نام مایسا صنعت جنوب قشم تاسیس کرده‌اند.
محمد سالاری (بالا را ببینید) — مدیر تصفیه
۳. ایراء آناهیتا آسانبر
این شرکت که در آذر ۱۳۹۵ تاسیس شده است، علاوه بر « سرویس انواع آسانسور، اجرای کلیه پروژه‌های تاسیسات برقی و مکانیکی ساختمانها» دستی هم در «خرید، فروش، توزیع، تولید، بسته بندی، واردات و صادرات و خدمات پس از فروش کلیه کالاهای مجاز بازرگانی»، « برپایی همایشها و سمینارها»، «اخذ وام و تسهیلات بانکی به صورت ارزی و ریالی از کلیه بانکها و موسسات مالی اعتباری داخلی و خارجی» و « ترخیص کالا از کلیه گمرکات داخلی» دارد.
مریم سالاری نایب رئیس هیئت مدیره‌ی این شرکت است. دیگر اعضای هیئت مدیره عبارتند از:
- حامد هاشمی — رئیس هیئت مدیره
- سیما فرشچی — عضو هیئت مدیره
- محمدرضا نوایی — بازرس علی البدل
نوایی از مدیران « اوتانا انرژی» است که بخشی از شبکه‌ی شرکت‌هایی است که در کار سواپ نفت و فرآورده‌های نفتی و گازی و پتروشیمی هستند.
۴. خدمات مسافرت هوایی وجهانگردی اسراپرواز (ایوار)
اسرا پرواز یک شرکت خدمات مسافرتی است که به نوشته‌ی وبگاه‌اش در سال ۱۳۸۱ برای «برنامه‌ریزی و اجرای تورهای فرهنگی دور اروپا راه‌اندازی شد» و «در سال‌های نخست محوریت خدمات ایوار در همین حوزه و با تاکید بر اجرای تورهای فرهنگی به ویژه برای دانشجویان و اساتید دانشگاه بود». البته پس از مدتی برای «پاسخ به نیاز متقاضیان به تدریج تنوع بیشتری از تورها و خدمات به محصولات این شرکت اضافه شد.» در اسفند ۱۳۹۷ «ارائه کلیه خدمات مسافرت هوایی به صورت الکترونیکی ، صدور بلیط الکترونیکی» به موضوع فعالیت اسرا پرواز اضافه شد.
اسناد عمومی نشان می‌دهد که مالکان اسرا پرواز «ایوار/Evaar» را به عنوان علامت تجاری خود ثبت کردند که ۵۰ درصد آن در مالکیت مهندسی ایرانیان فراصنعت پاسارگاد قرار دارد. به گفته وبگاه مهندسی ایرانیان فراصنعت پاسارگاد این شرکت نماینده‌ی انحصاری نمایشگرهای فیلیپس در ایران است.
مریم سالاری از بهمن ماه ۱۳۹۱ عضو هیئت مدیره اسرا پرواز بوده و سمت‌هایی همچون رئیس هیئت مدیره و نایب رئیس هیئت مدیره را بر عهده داشته است. سایر اعضای شبکه‌ی او و همسرش یاسر هاشمی نیز در هیئت مدیره‌ی اسرا پرواز حضور داشته‌اند از جمله:
- آزاد یوسف زمانی — رئیس هیئت مدیره
یوسف زمانی از سال ۱۳۸۷ تاکنون در هیئت مدیره اسرا پرواز حضور داشته است. او پیش از این در هیئت مدیره پرواز شرق پاسارگاد عضو بود که این شرکت هم به همسر یاسر هاشمی و نزدیکانش مرتبط است . آزاد یوسف زمانی به چند شرکت مسافرتی دیگر از جمله خدماتی شیرین سفر قاره سبز وصل است که در این شرکت رئیس هیئت مدیره است. گرچه از نام خدماتی شیرین سفر قاره سبز برمی‌آید که باید یک شرکت خدمات مسافرتی باشد اما موضوع فعالیت آن در اساسنامه‌اش «بازرگانی»، «صادرات و واردات»، «شرکت در کلیه مناقصات و مزایدات دولتی و خصوصی» و «ارائه خدمات مشاوره‌ای مدیریتی و بازرگانی» تعریف شده است. اسناد عمومی نشان می‌دهد که اسرا پرواز در ردیف شرکای خدماتی شیرین سفر قاره سبز قرار است.
- علی کاوه زاده — مدیر عامل و عضو هیئت مدیره
کاوه زاده از سال ۱۳۹۱ در هیئت مدیره‌ی اسرا پرواز حضور داشته و پیش تر سمت نایب رئیس آن را بر عهده داشته است. کاوه زاده نایب رئیس کنونی هیئت مدیره‌ی خدماتی شیرین سفر قاره سبز است.
۵. جهان وب گستر پارسیان
جهان وب گستر پارسیان در تاریخ ۳۰ شهریور ۱۳۸۹ تاسیس شد و در کار « ارائه کلیه خدمات در زمینه سخت‌افزار و تجهیزات کامپیوتری و نصب و اسمبل و ارتقا سیستم‌های کامپیوتری نصب و راه‌اندازی کلیه سیستم‌های شبکه‌های کامپیوتری کابلی اعم از خرید و فروش و خدمات پس از فروش کلیه تجهیزات و سیستم‌های کامپیوتری و تهیه و تولید و خرید و فروش و صادرات و واردات تجهیزات کامپیوتر و نیز قطعات و بردهای الکتریکی» است.
در فروردین ۱۳۹۱ هیئت مدیره‌ی جهان وب گستر پارسیان عبارت بود از:
- مریم سالاری — عضو هیئت مدیره و شریک
او تا فروردین ۱۳۹۵ در ردیف شرکا قرار داشت و عضو هیئت مدیره آن بود.
- سید امیررضا هاشمی گلپایگانی — شریک و نایب رئیس
گلپایگانی به همراه آبتین و محمود یزدی در پرنده سفید کهکشان (رجوع کنید به بالا) سهم الشرکه دارد. او فرزند محمدرضا هاشمی گلپایگانی وزیر علوم، تحقیقات، و فناوری در دولت دوم هاشمی رفسنجانی است.
محسن مظفری — رئیس هیئت مدیره
مظفری عضو هیئت مدیره پرواز شرق پاسارگاد و چند شرکت مسافرتی مرتبط به آزاد یوسف زمانی هم هست ( بالا را ببینید).
فرید دالائی — عضو هیئت موسس، شریک، و مدیر عامل
چندین تن از اعضای خانواده دالائی در جهان وب گستر پارسیان مشغول به کار هستند. خود دالائی هم پیش‌تر مدیرعامل پرواز شرق پاسارگاد (از کسب و کارهای سالاری-هاشمی) بود.
خانواده سالاری (خانواده‌ی همسر یاسر هاشمی)
عذرا مرعشی خواهر عفت مرعشی، همسر هاشمی رفسنجانی است. او همسر عبدالکریم سالاری و صاحب چهار فرزند به نام‌های محمد، محمود، ملکه، و مهین است. محمود سالاری خود چهار فرزند دارد: مریم ( همسر یاسر هاشمی)، ندا، رضا، و محمد.
- محمود سالاری (پدر) عضو علی‌البدل هیئت مدیره‌ی خیریه‌ی رها مهر وطن است.
- رضا سالاری (پسر) نایب رئیس هیئت مدیره‌ی پرواز شرق پاسارگاد ( بالا را ببینید) است. او همچنین از اعضای هیئت موسس و رئیس هیئت مدیره‌ی آب اسکی فشافویه بود. گرچه موضوع فعالیت آب اسکی فشافویه ورزش‌های آبی است، اما طبق اساسنامه‌اش می‌تواند به «خرید و فروش و واردات و صادرات کلیه کالاهای مجاز بازرگانی اعم از وسایل ورزشی» و «تاسیس و ایجاد باشگاه‌های ورزشی» اقدام نماید.
- محمد سالاری (پسر) عضو هیئت مدیره و زمانی نایب رئیس پرواز شرق پاسارگاد ( بالا را ببینید) بود. او مدیر تصفیه ایرسا ویژن پارسیان است ( بالا را ببینید). او در ردیف شرکای آب اسکی فشافویه قرار داشت و نایب رئیس هیئت مدیره‌ی آن هم بود.
- محمود سالاری (۲) (پسرعمو) او به همراه اعضای پرشمار خاندان مرعشی یکی از اعضای هیئت موسس خیریه‌ی فرهنگی علی آباد سادات است.
افراد دیگری که از طریق شرکتهای خود به خانواده سالاری وصل می‌شوند عبارتند از:
شهریار شهیر برزگر، که در زمان تاسیس آب اسکی فشافویه مدیرعامل آن بود. به نوشته‌ی وبگاه شهیر برزگر او با استفاده از موقعیتش در شرکت آب اسکی فشافویه توانست با سمت «مدیر تیم‌های ملی اسکی جمهوری اسلامی ایران» همراه تیم ملی در مسابقات جهانی و المپیک سوچی ۲۰۱۴ حضور داشته باشد. او خود را پدر «استاندارد سازی صنعت فرانچایز» در ایران می‌داند و موسس برند هوپو اولین مرکز زیبایی تخصصی آقایان در کشور است.
او همچنین رئیس هیئت مدیره‌ی گروه شانا کاسپین منطقه آزاد انزلی است که در کار صادرات و «واردات کلیه مواد اولیه و تجهیزات و دستگاه‌های پزشکی ، بیمارستانی ، آزمایشگاهی» است.
چنگیز شکوری در ردیف شرکای آب اسکی فشافویه قرار دارد و در برهه‌ای از زمان مدیر عامل این شرکت بود. شکوری در سال ۱۳۹۹ به عنوان معاون سیاسی فرمانداری ماسال منصوب شد. او پیش از آن بخشداری مرکزی بندر مرزی آستارا و بخشداری مرکزی تالش را در سابقه خود داشت. فرزند او تانیا شکوری هم در ردیف شرکای آب اسکی فشافویه قرار دارد.