✶ این مقاله به زبان English هم در دسترس است.
پدر به اصطلاح «بمب ایران» حتی یک مقاله‌ی علمی ندارد اما شرکت‌های متعلق به خانواده‌اش موفقیت‌های بسیاری برای خود کسب کرده‌اند
با اینکه محسن فخری‌زاده نامی آشنا برای سازمان‌های اطلاعاتی غربی بوده است اما تا پیش از اینکه کشته شدن او در تاریخ ۷ آذر سال ۱۳۹۹ تیتر اول رسانه‌ها شود اکثر مردم ایران نام او را هرگز نشنیده بودند. نهاد‌های امنیتی جمهوری اسلامی با چنان دقتی هرگونه اثری از این دانشمند هسته‌ای را از فضای مجازی حذف کرده بودند که حتی یک مقاله‌ی علمی به نام او پیدا نمی‌شود. البته اخیرا نشانه‌هایی از فعالیت‌های پیشین او به طور مرموزی در اینترنت ناگهان ظاهر شده‌اند.
با این حال، نام فخری‌زاده در اسناد ثبت شرکتی که به سال ۱۳۸۲ باز می‌گردد به چشم می‌خورد. بررسی فعالیت‌های اقتصادی او به خوبی نشان می‌دهد که چطور افراد مورد اعتماد حکومت در راس این نوع شرکت‌ها فعالیت‌های حساسی را به نیابت از جمهوری اسلامی انجام می‌دهند.
اسناد عمومی نشان می‌دهد که کسب و کارهای مرتبط با فخری‌زاده درگیر این قسم فعالیت‌ها بوده‌اند. این فعالیت‌ها شامل نظارت و مراقبت در دانشگاه‌ها، اتاق‌های خبر، اماکن مذهبی، و ادارات دولتی، و تهیه‌ی «مواد و اقلام تحت کنترل» میشود.فخری‌زاده که از سال ۱۳۸۷ توسط آمریکا تحریم شده بود در سال ۱۳۹۴ با چند فرد تحریمی دیگر شرکتی تاسیس کرد. در حال حاضر همسر فخری‌زاده، صدیقه قاسمی، عضو هیئت مدیرهی یک شرکت تجهیزات حفاظتی و مراقبتی خصوصی، یک شرکت نفت و گاز، و چندین شرکت ارتباطات اینترنتی است.
فخری‌زاده که بود؟
محسن فخری‌زاده مهابادی در سال ۱۳۳۶ در شهر قم متولد شد و بعد از انقلاب ۱۳۵۷ با صدیقه قاسمی ازدواج کرد. او سه فرزند به نام‌های محمد مهدی (۱۳۶۲)، حامد (۱۳۶۳)، و هانی (۱۳۶۸) دارد.
فخری‌زاده که در مکاتبات رسمی از نام مستعار «محسن محمدی» استفاده می‌کرد، در زمان مرگش رئیس سازمان پژوهش‌های نوین دفاعی (سپند) بود.
به گفته‌ی رسانه‌های ایران، فخری‌زاده «دانشمند»، «استاد دانشگاه»، و «دکتر» بود که از زمان تشکیل سپاه پاسداران به عضویت آن در آمده و به درجه‌ی سرتیپ پاسدار رسیده بود. بیشتر منابع در اینکه فخری‌زاده فوق لیسانس مهندسی هسته‌ای داشت توافق دارند، اما مشخص نیست که او از کدام دانشگاه مدرک و دکترای ادعایی را دریافت کرده است. فخری‌زاده هیچ مقاله‌ی علمی‌ای منتشر نکرده و در هیچ تحقیق یا مقاله‌ی دانشگاهی به کار او ارجاع نشده است.
بنا به بعضی گزارش‌ها فخری‌زاده در سال ۱۳۹۲ عضو هیئت علمی دانشکده‌ی فیزیک دانشگاه امام حسین (وابسته به سپاه پاسداران) شد ولی برخی دیگر می‌گویند او در سن ۳۴ سالگی به عضویت هیئت علمی دانشکده‌ی فیزیک در آمده است. گفته میشود که رئیس دانشگاه صنعتی مالک اشتر وزارت دفاع هم بوده است. تهران بیورو نتوانست به طور مستقل از طریق گزارش‌های خبری و اسناد دانشگاهی صحت این ادعا‌ها را تایید کند.
اما از زمان مرگ فخری‌زاده فهرست دست آورد‌های او رشد چشمگیری داشته است. مثلا علیرضا زالی، فرمانده عملیات مدیریت بیماری کرونا در تهران، به خبرگزاری ایسنا گفت که فخری‌زاده و سازمان سپند اولین کیت ایرانی تشخیص کرونا را تولید کردند و تلاش شبانه روزی وی و همکارانش منجر به ساخت واکسن کرونا شده که هم اکنون به مرحله آزمایشات انسانی رسیده است. در مصاحبه‌ای با باشگاه خبرنگاران جوان، دو تن از فرزندان فخری‌زاده، محمدمهدی و حامد، ضمن تشریح دست‌‌آوردهای گوناگون پدرشان به نقش او در ساخت واکسن ایرانی کرونا هم اشاره کردند.
در یک مورد دیگر، رئیس سازمان پدافند غیرعامل ایران، سردار غلامرضا جلالی، مدعی شد که فخری‌زاده مبدع صنعت پدافند غیرعامل در حوزه‌های CBRNE (دفاع شیمیایی، میکروبی، پرتو‌زاینده، هسته‌ای، و انفجاری) است و سردار (پاسدار) رضا طلایی نیک او را یک «بسیجی» توصیف کرد که «سابقه‌ی بیش از چهل سال جهاد علمی و دفاعی در عرصه‌های پژوهشی و تحقیقاتی» داشت.
به گزارش همشهری آنلاین، فخری‌زاده با حسن تهرانی مقدم، پدر برنامه‌ی موشکی ایران که در سال ۱۳۹۰ در انفجار بیدگَنه کشته شد، همکاری نزدیک داشت. در اوایل سال ۱۳۹۹، تهران بیورو گزارشی درباره‌ی دارایی‌های خانواده‌ی تهرانی مقدم منتشر کرد.
برخلاف اکثر مردم ایران که از وجود فخری‌زاده بی‌خبر بودند، سازمان‌های اطلاعاتی غربی او را به عنوان پدر احتمالی «بمب اتمی» ایران می‌شناختند. بین سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۳ تعدادی فیلم که منبع نامشخصی دارند در کانالی یوتوب منتشر شد. در یکی از این فیلم‌ها که شش سال پیش منتشر شده است، نام پسران فخری‌زاده و اینکه او صاحب ویلایی در آبسرد است افشا شده بود. فخری‌زاده در مسیر رفتن به ویلای خود در آبسرد ترور شد.
پیش از ترور فخری‌زاده، تنها چند بار در رسانه‌های ایران به نام او اشاره شده است. در یکی از گزارش‌های ایسنا به تاریخ ۲۵ خرداد ماه ۱۳۸۰ نام فخری‌زاده ذکر شده است و اینکه قرار بوده درباره‌ی «شناخت تهدیدات جنگ‌های نوین» در دانشگاه امام حسین سخنرانی کند. گزارشی کوتاه که در تاریخ ۲۹ بهمن سال ۱۳۹۱ بر روی وبگاه خبرگزاری مهر منتشر شده است از جروزالم پست چنین نقل می‌کند که دیپلمات‌های غربی مدعی‌اند فردی به نام «محسن فخری زاده مهابادی» در سومین آزمایش هسته‌ای کره شمالی حضور داشته است. خبرگزاری مهر برای کم اهمیت جلوه دادن موضوع می‌نویسد: «رسانه‌های صهیونیستی اشاره‌ای به هویت این دیپلمات‌‌ها نکرده‌‌اند اما در توضیح ادعای خود فراتر رفته و نوشته‌اند که محسن فخری‌زاده پدر فعالیت هسته‌ای ایران محسوب میشود.»
تنها یک عکس رسمی و با کیفیت قابل قبول از فخری‌زاده وجود دارد که در دیدار ۳ بهمن ۱۳۹۷محققان و پژوهشگران ستاد علوم شناختی معاونت علمی با علی خامنه‌ای گرفته شده است. پس از ترور فخری‌زاده این عکس از وبگاه رهبر ایران حذف شد اما نسخه‌ای از آن هنوز در وبگاه بنیاد ملی نخبگان قابل دسترسی است.
فعالیت‌های اقتصادی فخری‌زاده
با اینکه سابقه‌ی علمی و حرفه‌ای فخری‌زاده در هاله‌ای از ابهام قرار دارد اما اسناد عمومی درباره‌ی فعالیت‌های اقتصادی او به آسانی در دسترس است. این اسناد نشان می‌دهد که فخری‌زاده در زمان حیات خود دو شرکت تاسیس کرده است:
- فخر ایمن شرق (یا گروه فنی فخر ایمن که هم اکنون به فخر ایمن ساینا تغییر نام داده است)
این شرکت در ۶ خرداد ۱۳۸۲ برای «نصب تجهیزات حفاظتی شامل دوربین‌ها و سنسورها» تاسیس شد. اسناد عمومی نشان می‌دهد که یک سال پس از تاسیس این شرکت، فخری‌زاده جای خود در هیئت مدیرهی آن را به همسرش صدیقه قاسمی داد. سایر اعضای هیئت مدیرهی این شرکت پسران فخری‌زاده هستند.
نگاهی به تاریخچه‌ی تغییرات وبگاه این شرکت در وی‌بک ماشین نشان می‌دهد که در گذر سالیان، این شرکت قراردادهای پرسودی برای نصب تجهیزات نظارتی و مراقبتی دریافت کرده است از جمله اجرای سيستم كنترل تردد و مداربسته در دانشگاه شهید بهشتی، سازمان هوایی قدس سپاه پاسداران، دفتر ریاست جمهوری، شرکت پارس آنلاین، و سیستم‌ها و گیت‌های امنیتی عتبات عالیات عراق.
نام فخر ایمن شرق در سال ۱۳۹۹ به فخر ایمن ساینا تغییر یافت.
- پارسیان عصر آروین
شرکت پارسیان عصر آروین در ۲۹ آذر ۱۳۹۴ برای «طراحی ، مشاوره ، نظارت ، ساخت و تولید صنعتی مواد و اقلام تحت کنترل»، «صادرات و واردات کلیه اقلام مجاز بازرگانی»، «ترخیص کالا از گمرکات کشور»و «انتقال دانش فنی و تکنولوژی اعم از داخلی و خارجی» تاسیس شد. شرکت‌هایی که در گذشته به خاطر واردات مواد مورد نیاز برنامه‌ی هسته‌ای ایران تحریم شده بودند از زبان مشابهی در اساسنامه‌ی خود استفاده کرده‌اند. به عنوان نمونه، شرکت کالا سبز ارس که سال گذشته تحریم شد موضوع فعالیت خود را «صادرات و واردات کلیه کالاهای مجاز بازرگانی، اخذ وام و اعتبار از بانکها و موسسات مالی و اعتباری… شرکت در مناقصات ومزایده‌های دولتی و خصوصی، ایجاد شعبه در داخل و خارج از کشور، مشارکت با اشخاص حقیقی و حقوقی» تعریف کرده است. بسیاری از این موارد در اساسنامه‌ی پارسیان عصر آروین هم به چشم می‌خورد.
پارسیان عصر آروین در تاریخ ۲۷ فروردین ۱۳۹۸ منحل شد.
خانم فخری‌زاده و پسرانش
بر خلاف همسران بسیاری از مقامات و فرماندهان جمهوری اسلامی، صدیقه قاسمی از انظار عمومی پوشیده نیست. همانطور که در بالا اشاره شد، او جایگزین همسرش در هیئت مدیرهی فخر ایمن شرق شد و بیش از یک دهه است که رئیس هیئت مدیرهی این شرکت است.
کسب و کار اصلی خانواده‌ی فخری‌زاده در قالب هلدینگ ساینا انجام میشود که بر اساس توضیحات صفحه‌ی لینکدین این شرکت در زمینه‌ی «سیستم‌های امنیتی، مراکز داده، امنیت شبکه، صدا روی پروتکل اینترنت، ترمینال دیجیتال، و طراحی وب» فعالیت می‌کند.
هلدینگ ساینا هشت شرکت زیرمجموعه دارد که در زمینه‌های گوناگونی از حسابداری و فناوری اطلاعات گرفته تا کشاورزی، فناوری نظارت و مراقبت، و نفت و گاز فعالیت می‌کنند. شرکت‌های تابعه‌ی هلدینگ ساینا عبارتند از:
- فخر ایمن ساینا (سابقا فخر ایمن شرق و گروه فنی فخر ایمن)
همانطور که قبلا توضیح داده شد این شرکت که در زمینه‌ی نصب سیستم‌های نظارتی و امنیتی فعالیت می‌کند در سال ۱۳۸۲ تاسیس شد و در سال ۱۳۹۹ نامش را به فخر ایمن ساینا تغییر داد.
هر سه فرزند فخری‌زاده در طول سالیان در این شرکت سمت داشته‌اند: محمدمهدی مدیرعامل و عضو هیئت مدیره و حامد مدیرعامل و نایب رئیس هیئت مدیرهی آن بوده‌اند و هانی هم در ردیف شرکای این شرکت قرار دارد.
- رایان افزار حسیب
رایان افزار حسیب که در ۲۴ بهمن ۱۳۸۴ تاسیس شد شرکت حسابداری است که سیستم‌های حسابداری هم طراحی کرده و نرم افزار مدیریت مالی تولید می‌کند.
هانی فخری‌زاده عضو سابق هیئت مدیره و محمدمهدی فخری‌زاده رئیس سابق هیئت مدیرهی این شرکت هستند. با اینکه این دو برادر در حال حاضر عضو هیئت مدیرهی این شرکت نیستند اما آدرس رایان افزار حسیب همان آدرسی است که برای سایر شرکت‌های خانواده‌ی فخری‌زاده در صفحه‌ی لینکدین هلدینگ ساینا ذکر شده است.
- نوین پردازشگران ساینا (نوپاس)
این شرکت که در ۲۲ آبان ۱۳۸۶ تاسیس شد در زمینه‌ی ارائه تعمیرات و خدمات رایانه‌ای، واردات، و فروش فعال است. در صفحه‌ی لینکدین این شرکت آمده است که در حال حاضر «خدمات شبکه و مرکز داده» هم ارائه می‌دهد.
اسناد عمومی نشان می‌دهند که محمدمهدی فخری‌زادی، که به نام مهدی فخری‌زاده هم شناخته میشود، از زمان تاسیس این شرکت مدیرعامل و رئیس هیئت مدیرهی آن بوده است. حامد فخری‌زاده در اوایل عضو هیئت مدیرهی آن بود و هانی فخری‌زاده در حال حاضر در هیئت مدیرهی آن عضویت دارد.
- ارتباط آفرینان ساینا
موضوع فعالیت این شرکت که در تاریخ ۱ خرداد ۱۳۹۲ تاسیس شد «نصب و راه اندازی و برنامه ریزی و طراحی تجهیزات برق و مخابرات، ویپ، سانترال، پیجینگ، سیستم‌های صوت و تصویری…[و] تجهیزات آر اف آی دی» است.
محمدمهدی فخری‌زاده رئیس و برادرش هانی هم عضو هیئت مدیرهی این شرکت هستند.
شرکت داده نگار که در ۲۵ خرداد ۱۳۹۰ تاسیس شد در زمینه‌ی «برنامه نویسی»، «نگهداری وب سایت فروش سیستم‌های سخت‌افزار و پشتیبانی راه اندازی و نگهداری شبکه‌های کامپیوتری»، «تجارت الکترونیکی» و «صادرات و واردات انواع کالاهای مجاز بازرگانی» فعالیت دارد.
محمدمهدی فخری‌زاده رئیس و برادرانش حامد و هانی اعضای هیئت مدیرهی شرکت داده نگار هستند.
- پترو ساینا مهر کیش
این شرکت در سال ۱۳۹۴ در جزیره کیش تاسیس شد و در زمینه‌ی «خرید و فروش، واردات و صادرات تجهیزات و ابزارآلات مربوط به نفت و گاز و پتروشیمی و همچنین محصولات و فرآورده ها و مشتقات نفت و گاز و پتروشیمی و کلیه امور مربوط به حمل و نقل دریایی و خشکی» فعالیت دارد. صدیقه قاسمی عضو هیئت مدیره و کوچک‌ترین پسرش هانی مدیر عامل آن است.
- تدبیر اندیشان ساینا (ست شو)
موضوع فعالیت تدبیر اندیشان ساینا که تاریخ ۸ شهریور ۱۳۹۵ تاسیس شد در زمینه‌ی «صادرات و واردات»، «تجارت الکترونیک»، «دریافت وام و تسهیلات مالی و اعتباری و سپرده گذاری اعم از ارزی و ریالی در بانکها و کلیه موسسات مالی و اعتباری داخلی و خارج از کشور» فعالیت می‌کند. با وجود ابهام در زبان استفاده شده در موضوع فعالیت این شرکت، نگاهی به نماگرفت‌ها (اسکرین شات‌ها) از وبگاه آن، که اکنون از دسترس خارج شده است، نشان می‌دهد که تدبیر اندیشان ساینا در زمینه‌ی فروش اینترنتی لباس و وسایل تزیینی (اکسِسوری) فعالیت می‌کرده است.
تنها فخری‌زا‌ده‌ای که مستقیما در این شرکت سمت داشته هانی است که رئیس هیئت مدیرهی آن است.
- نوآوران کشت و صنعت ساینا
فعالیت‌های این شرکت کشاورزی که در ۲۱ شهریور ۱۳۹۶ تاسیس شد شامل همه چیز از واردات و صادرات انواع کود، خاک و سم و تسطیح اراضی گرفته تا هر گونه پرورش گل و گیاه و شرکت در مزایدات و مناقصات میشود.
محمدمهدی رئیس و برادرش حامد مدیرعامل و نایب رئیس هیئت مدیرهی نوآوران کشت و صنعت ساینا هستند.