ساختار
ساختار مطلب اگر از محتوایی که دارید مهمتر نباشد کم اهمیت‌تر هم نیست. این که ساختار درستی برای مطلب تان انتخاب کنید به ویراستار کمک می‌کند تا با سرعت بیشتری مطلب شما را آماده کند و دیگر مجبور نباشد کل ساختار مطلب را بشکند و از نو بسازد.
هنگام تنظیم ساختار مطلب تان این نکات را مد نظر قرار دهید:
اگر خبر فوری نیست و وقت بیشتری دارید از استفاده از جملات خنثی و خشک خودداری کنید، به ویژه برای شروع مطلب.
مطلب را با عبارت یا موضوعی شروع کنید که برای خواننده جذاب باشد. به این فکر کنید که خواننده بیشتر از چند ثانیه برای یک مطلب وقت نمی‌گذارد و اگر در همان چند جمله اول توجهش به مطلب جلب نشد مقاله را نخواهد خواند و به سراغ مطلب دیگری خواهد رفت.
از سوژه دور نشوید. ابتدا طرح کلی نوشته را تهیه کنید و پس از آن مطلب را بنویسید. می توانید با یک جمله یا عبارت مطلب را خلاصه کنید و آن را در بالای صفحات بنویسید تا به یاد خود بیاورید که از موضوع اصلی نباید دور شوید. اگر تعداد کلمات تان بیشتر از میزان خواسته شده باشد، به طرح کلی مراجعه کنید و بخش هایی را که به موضوع مرتبط نیست حذف کنید.
پیشینه:
از این که از اصل ماجرا چند قدم عقب تر بروید و یک پیشینه در اختیار مخاطب بگذارید پرهیز نکنید. مخاطب دوست دارد یک تصویر بزرگ تر از آنچه که الان در حال اتفاق افتادن است ببیند. این که فقط بگوییم علی امروز تقی را زد کار خبرگزاری‌هاست. ما باید بگوییم علی و تقی که هستند٬ اختلافشان سر چه بود و چرا کارشان به کتک کاری رسیده.
پیدا کردن پیشینه در عصر اینترنت کار سختی نیست. اگر در مورد فردی حرف میزنید با گوگل کردن آن فرد اطلاعات معتبر زیادی می‌توانید پیدا کنید. اگر در مورد شرکتی صحبت می‌کنید وبسایت‌های مختلفی (از وبسایت وزارت صنعت گرفته تا اتاق بازرگانی ها و …) این اطلاعات را دارند. اگر در مورد متهمی صحبت می‌کنید سری به وبسایت‌های معتبر قضایی بزنید.
محتوا:
در زمان تهیه مطلب مدام این سوالات را در ذهن تان تکرار کنید و با مد نظر قرار دادن این سوالات مطلب را بنویسید: چرا این موضوع برای مخاطب من اهمیت دارد؟ چه باید کرد که این موضوع برای این مخاطب اهمیت داشته باشد؟ این مطلب چه اطلاعات مفید و جدیدی به مخاطب من می دهد؟
مقاله باید خودکفا و کامل باشد. اگر منبع خبر گرایش سیاسی خاصی دارد که به درک مطلب کمک می کند آن گرایش باید در متن ذکر شود. خواننده نباید برای درک مطلب به مقاله ی دیگری مراجعه کند تا مطلب را بفهمد و یا مجبور به گوگل کردن چیزی باشد که در مقاله ناروشن مانده است. مثلا توصیف شخصی به صورت «فریدون خاوند، استاد اقتصاد در فرانسه» روشن نمی کند که او استاد کدام دانشگاه در فرانسه است. یا اینکه مثلا اگر از کسی نقل قول می آوریم که «سرنوشت کشور به دست آقای جنتی می‌افتد» باید توضیح دهیم کدام جنتی را می گوییم و این جمله به چه عواقب سیاسی اشاره دارد.
خبرنگاران و سیاستمداران در ایران در مواردی مجبورند خودسانسوری کنند، یا منظور خود را با بیانی کنایه آمیز و گوشه دار بیان کنند. خبر باید صریح و روشن باشد. حتی اگر چنین شکل بیانی در نقل قولی مستقیم آورده شده است بهتر است که نویسنده مطلب را با بیانی روشن توضیح دهد. مثلا اگر از روحانی نقل قول آورده ایم که «بعضی ها شب می خوابند منتظرند صبح برجام بهم بخوره» باید توضیح دهیم «بعضی ها» می تواند اشاره به چه کسانی باشد. یا اگر در منبع ایرانی خبر آمده است که با کسانی «برخورد فیزیکی» شده می توان مستقیما گفت که آنها کتک خورده اند و از بیان دوباره ی اصطلاح غیر صریح «برخورد فیزیکی» اجتناب کرد. چنان چه در متن نقل قول‌ها ابهامی وجود دارد نویسنده می تواند با دو یا چند کارشناس صحبت کند و نظر آنها را در این مورد جویا شود.
املا و دستور زبان:
پیش از هر چیز از اشتباهات املائی، دستوری، و نقطه گذاری جلوگیری کنید. متن نباید حتی یک ویرگول کم یا زیاد داشته باشد.
بعضی کلمات رایج شده در رسانه دهه های اخیر یا اشتباه‌اند و یا مبهم. با پرهیز از کاربرد اصطلاحاتی چون «عقبه» (به جای پیشینه)، «کلید خوردن پروژه» (به جای شروع شدن)، «بعضاً» (به جای گاهی)، و «حاشیه ساز شدن» (به جای خبرساز شدن) در متن اصلی مقالات و خارج از نقل قول های مستقیم می توان نثری متفاوت از نثر روزنامه نگاری رایج در ایران کنونی به وجود آورد که روشن تر و روان تر باشد.
اشتباهات دستوری رایج در رسانه های ایران (مثل قرار دادن «را» در جای غلط جمله یا استفاده ی بیجا از «که») نباید انجام شود.
اصطلاح‌های زبان‌های اروپایی را واژه به واژه ترجمه نکنید. سعی کنید معادل فارسی را پیدا کنید.
متن باید غلط املایی نداشته باشد و از لحاظ نقطه گذاری نیز بی‌اشکال باشد.
سندیت:
لطفا وقتی موضوعی را به عنوان یک واقعیت یا فکت مطرح می‌کنید برای آن دلایل و مدارک قانع کننده داشته باشید و آن را در اختیار مخاطب قرار دهید. مثلا اگر می‌خواهید بگویید فلان شرکت قدرتمند است باید بگویید از کجا میدانید. مثلا به وبسایت آن شرکت بروید و تعداد شعبه ها و کارکنان و پروژه‌هایی را که در دست دارند ذکر کنید. اگر می گویید اعتیاد در ایران بیداد می‌کند٬ این را نشان بدهید: به وبسایت ستاد مبارزه با مواد مخدر استناد کنید. از خبرگزاری‌ها یک نقل قول از فردی ذیصلاح بیاورید (نه هر کسی. این که وزیر آموزش و پرورش بگوید اعتیاد بیداد می کند هیچ اهمیتی ندارد) یا مثلا از مرکز آمار ایران آمار بیاورید.
از دادن لینک آنلاین پرهیز نکنید. هر حرفی که میزنید، اگر که خودتان با فرد مورد نظر مصاحبه نکرده اید یا خودتان آمار مورد نظر را نگرفته اید، بگویید از کجا این اطلاعات آمده است. به عبارتی ذکر منبع کنید («خبرگزاری فارس می‌گوید»، « ایسنا گزارش کرده است»، «ایرنا می‌گوید» و مثل آن. ندادن منبع در خبرنویسی زبان سرقت ادبی به شمار می‌رود).
برای سندیت دادن به یک فکت دلایلی مانند «این را همه می‌دانند» یا «من خودم این تجربه را داشته‌ام» کافی نیست. هر فکت را حداقل دو یا سه منبع مستقل و معتبر باید تایید کنند.
فاعل جمله حتی الامکان باید معلوم باشد. از بیان جمله مفعولی پرهیز کنید.
وقتی فکتی را عنوان می‌کنید٬ در صورتی که موضوعیت داشته باشد، زمان (تاریخ، روز، ساعت، …) و مکان را عنوان کنید. مثلا: «علی آقا روز سه شنبه ۱۲ فروردین ۱۳۹۳ در جمع دانشجویان دانشگاه تهران گفت:…» از به کار بردن عباراتی مانند «اخیرا» و «چند روز پیش» و … خودداری کنید. نگویید: «مریم چند روز پیش دستگیر شد.» بگویید مریم دقیقا چه روزی دستگیر شد. و اگر تاریخ معلوم نیست بگویید که تاریخ دستگیری معلوم نیست.
استفاده از آمار:
دادن آمار به مخاطب برای درک مطلب کمک می‌کند و بسیار توصیه می‌شود. اما توجه داشته باشید که آمار بیش از اندازه هم مطلب را بسیار خشک می‌کند. آمار را لا به لای مطلب بیاورید.
آمار را از جای معتبر بیاورید. هر آماری ارزش ذکر کردن ندارد.
حتی الامکان آمار را به صورت درصد بیاورید نه رقم تا درک آن برای خواننده راحت تر باشد.
تمام آمار مرتبط را از یک منبع بیاورید مگر این که به تناقض آمار در دو منبع مختلف اشاره دارید. اگر می‌گویید طبق آمار مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۲ تورم فلان درصد بوده بعد نگویید و در سال ۱۳۹۳ به گفته بانک جهانی تورم به فلان درصد کاهش پیدا کرده. هر دو آمار را یا از مرکز آمار بیاورید یا از بانک جهانی.
پیشنهاد مطلب:
پیشنهاد مطلب یکی از مهمترین و حساس‌ترین بخش‌های کاری یک خبرنگار است. در زمان پیشنهاد مطلب باید بتوانید در چند جمله کوتاه ولی جامع٬ ویراستار را قانع کنید که مطلبی که می‌خواهید کار کنید حائز اهمیت است. لطفا هنگام پیشنهاد مطلب این نکات را مد نظر داشته باشید:
از کلی گویی و از پیشنهادات یک جمله‌ای پرهیز کنید: پیشنهاداتی مانند «اهمیت انتخابات این دوره مجلس»٬ «تاثیر برجام بر اقتصاد ایران» کافی نیست. یا مثلا این که فقط بگویید «می‌خواهم در مورد تاثیر کم آبی بر کشت هندوانه مطلب بنویسم» ویراستار را قانع نمی‌کند. باید بیشتر توضیح دهید.
برای پیشنهاد یک مطلب به طور کلی باید بتوانید در یک تا دو پاراگراف به این شش سوال پاسخ دهید:
- موضوع مورد نظر چیست؟ باید بتوانید به شکل خلاصه موضوع را شرح دهید.
- چرا این موضوع اهمیت دارد؟ چرا الان باید به این موضوع پرداخت؟
- چرا شما باید این موضوع را دنبال کنید؟ (مثلا به دلیل این که به منابع خوبی دسترسی دارم٬ در این رشته تحصیل کرده ام و سال‌ها در این مورد مطالعه کرده ام٬ افراد خوبی را می‌شناسم که می‌توانم با آنها مصاحبه کنم و غیره.)
- مطلب شما چه اطلاعات جدیدی در اختیار مخاطب قرار می‌دهد؟ چه تازگی‌ای دارد؟ چه اطلاعاتی دارد که تاکنون وبسایت‌های دیگر و خبرگزاری‌های دیگر به آن نپرداخته‌اند؟ (به زبان ساده مطلب شما چه حرف تازه‌ای دارد؟ چرا باید مخاطب بخواهد مطلب شما را بخواند؟)
- ساختار مطلب شما چگونه خواهد بود؟ (شخصیت-محور٬ موضوع-محور٬ …)
- با چه افرادی قرار است مصاحبه کنید؟
چک‌لیست تهیه خبر و گزارش
- آیا گزارش از لحاظ خبری درست، مختصر و مفید است و راحت خوانده می شود؟
- آیا متن از لحاظ سندیت بی اشکال است؟ آیا تمام منابع ذکر شده است؟
- آیا متن بی طرفانه است؟
- آیا در مورد موضوعات مناقشه آمیز به همه نظرات اشاره شده است؟
- آیا متن با خواننده ارتباط برقرار می کند؟
- آیا متن با شیوه نامه همخوانی دارد؟
- آیا فارسی متن و نقطه گذاری آن درست است؟